म गौरव नेपाल, १३ वर्षको अनुभव प्राप्त सिभिल इन्जिनियर, जसले नेपालमा विभिन्न डिजाइन र निर्माण क्षेत्रमा काम गर्दै आएको छु। मेरो अनुभवमा नेपालमा सिभिल इन्जिनियरिङ क्षेत्रमा थुप्रै अवसरहरू भए पनि, व्यावहारिक र कानुनी चुनौतीहरूकै कारण गुणस्तरीय पूर्वाधार विकासमा अवरोधहरू देख्न सकिन्छ। यस लेखमा, मैले नेपालमा सिभिल इन्जिनियरहरूको सामना गरिरहेका मुख्य समस्याहरू र सम्भावित समाधानहरूबारे चर्चा गरेको छु।
१. नेपालमा सिभिल इन्जिनियरिङका व्यावहारिक चुनौतीहरू
१.१. भौगोलिक कठिनाइ
नेपालको विविध भौगोलिक बनावट (पहाड, हिमाल, र तराई) ले निर्माण कार्यमा निम्न समस्या ल्याउँछ:
- दुर्गम क्षेत्रमा निर्माण सामग्री ढुवानी महँगो र कठिन हुन्छ।
- भूकम्प, बाढी, पहिरो, र हिमपात जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरूले परियोजनामा अवरोध ल्याउँछन्।
- भूकम्पीय जोखिम उच्च भएकाले NBC (नेपाल राष्ट्रिय भवन संहिता) पालना गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।
१.२. सीमित स्रोतसाधन र प्रविधि
- नेपालमा आधुनिक निर्माण प्रविधि को प्रयोग न्यून छ।
- दक्ष कामदारको अभाव छ किनभने धेरै दक्ष इन्जिनियर र प्राविधिक विदेश पलायन भइरहेका छन्।
- सिमेन्ट, गिट्टी, बालुवा, र इस्पात जस्ता सामग्रीको आपूर्ति अस्थिर हुँदा लागत बढ्छ।
१.३. आर्थिक र बजेट सम्बन्धी समस्याहरू
- सरकारी तथा ठूला परियोजनाहरू विदेशी लगानी र अनुदानमा निर्भर छन्।
- सरकारी ठेक्कामा भुक्तानी ढिलो हुने, ब्याजदर उच्च हुने, र लगानी अस्थिर हुने समस्या छ।
- सबैभन्दा कम लागत (Lowest Bid) प्रणाली को कारण गुणस्तरमा सम्झौता गर्नुपर्छ।
१.४. निर्माण सुरक्षाको कमजोरी
- धेरै निर्माण स्थलमा सुरक्षा उपायहरू नअपनाइने हुँदा दुर्घटनाको जोखिम उच्च छ।
- NBC र अन्य भवन संहिताहरूको पूर्ण कार्यान्वयन छैन, जसले भूकम्पीय जोखिम बढाउँछ।
२. कानुनी चुनौतीहरू
२.१. कमजोर कानुनी कार्यान्वयन
नेपालमा निर्माणसम्बन्धी कानुनहरू छन् तर तिनको कार्यान्वयन कमजोर छ।
- अनधिकृत निर्माणहरू नियन्त्रण बाहिर छन्।
- ठूला परियोजनाहरू जग्गा विवादको कारण अलपत्र पर्छन्।
- निर्माण अनुमति प्रक्रिया झन्झटिलो भएकाले धेरै समय लाग्छ।
२.२. सार्वजनिक खरिद प्रक्रिया र ठेक्का प्रणाली
- सरकारी निर्माण परियोजनाहरूमा राजनीतिक प्रभावको कारण ठेक्का पारदर्शी हुँदैन।
- कम लागतमा ठेक्का पार्ने प्रथा (Lowest Bid System) ले गुणस्तरहीन काम उत्पादन गर्छ।
२.३. वातावरणीय कानुनी जटिलता
- वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कन (EIA) अनिवार्य भए पनि,
- प्रक्रिया निकै ढिलो हुने भएकाले परियोजनाहरू वर्षौं लम्बिन्छन्।
- कडा वातावरणीय नियमहरूले बालुवा, गिट्टी, र ढुङ्गा उत्खनन कठिन बनाएको छ।
३. समाधान र सम्भावनाहरू
नेपालमा सिभिल इन्जिनियरिङ क्षेत्रमा सुधार गर्न निम्न उपायहरू प्रभावकारी हुन सक्छन्:
३.१. प्रविधिको प्रयोग र दक्षता वृद्धि
- BIM (Building Information Modeling), प्रिफ्याब्रिकेटेड स्ट्रक्चर, र ड्रोन सर्वेइङ जस्ता नयाँ प्रविधिहरू भित्र्याउनुपर्छ।
- नयाँ इन्जिनियरहरूलाई दक्ष बनाउन तालिम कार्यक्रमहरू अनिवार्य गर्नुपर्छ।
३.२. कानुनी सुधार र पारदर्शिता
- निर्माण अनुमति दिने प्रक्रिया सरल र छरितो बनाउनु पर्छ।
- ई-टेंडर प्रणाली पारदर्शी रूपमा लागू गरी भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्नुपर्छ।
३.३. भूकम्प प्रतिरोधी र दिगो निर्माण
- NBC र अन्तर्राष्ट्रिय भवन संहिताहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयन आवश्यक छ।
- हरित निर्माण प्रविधि (सौर्य ऊर्जा, पुनः प्रयोग हुने सामग्री, जल व्यवस्थापन प्रणाली) को प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
नेपालमा सिभिल इन्जिनियरका रूपमा काम गर्दा थुप्रै कठिनाइहरू छन्। तर, प्रविधि, कानुनी सुधार, र दिगो निर्माणको माध्यमबाट यी समस्याहरू समाधान गर्न सकिन्छ। सरकार, निजी क्षेत्र, र इन्जिनियरहरू मिलेर कार्य गरेमा नेपालमा गुणस्तरीय पूर्वाधार विकास सम्भव छ।
लेखक:
✍ गौरव नेपाल
📌 ब्लग: gauravn.com.np
No comments:
Post a Comment